Informacje - "Świadomy Senior = Bezpieczny Senior" - Policja Podlaska

1. Ogólne dane o programie:

1. Nazwa: „Świadomy Senior = Bezpieczny Senior”
2. Rodzaj programu: informacyjno-edukacyjny
3. Główny obszar tematyczny: Bezpieczeństwo seniorów
4. Autor: Urszula Telicka-Hajduk – starszy inspektor Zespołu ds. Profilaktyki Społecznej Wydziału Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku
5. Podmiot odpowiedzialny za koordynację: Wydział Prewencji przy współpracy z Wydziałem Kryminalnym Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku
6. Podmioty partnerskie:

• Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku
• Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego
• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku
• Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku
• Narodowy Bank Polski Oddział Okręgowy w Białymstoku
• Urząd Komunikacji Elektronicznej Delegatura w Białymstoku
• Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Oddział Wojewódzki w Białymstoku
• Uniwersytet Trzeciego Wieku w Białymstoku
• Grupa Ratownicza „Nadzieja”

2. Czas trwania programu:

1 październik 2021 roku – 31 grudnia 2023 roku

3. Analiza zjawiska oszustwa:

Policjanci coraz częściej spotykają się z przestępstwami, w których pokrzywdzonymi są osoby w podeszłym wieku. Przyczyny oszustw osób starszych często wynikają z faktu bezradności i samotności, jaka spotyka ich po przejściu na emeryturę/rentę. Niejednokrotnie towarzyszy temu także zmniejszona sprawność fizyczna i psychiczna oraz utrata umiejętności obiektywnego postrzegania zaistniałych sytuacji, przez co są typowani przez grupy przestępcze do różnego rodzaju oszustw. Wykorzystywanie łatwowierności i uczciwości seniorów, a także ich niewiedza sprzyja  działaniom przestępczym.

Najbardziej rozpoznawalnym oszustwem na szkodę osób starszych jest metoda na tzw. „wnuczka”.  

W polskim prawie karnym oszustwa, w tym popełnione metodą „na wnuczka”, „na elektryka”, „na policjanta”, etc., określa art. 286 § 1 kodeksu karnego:

„Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

Powyższy przepis ustanawia odpowiedzialność karną sprawcy, który chcąc osiągnąć korzyści majątkowe wprowadza osobę oszukiwaną w błąd. Oznacza to, że sprawca swoimi podstępnymi zabiegami doprowadza inną osobę do mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy. W opisywanym przypadku oszustwo polega na przekonaniu ofiary, iż musi pilnie pomóc osobie bliskiej, najczęściej z rodziny lub przyjacielowi, który rzekomo ma poważne problemy finansowe. Przedmiotowe przestępstwo jest czynem ściganym z oskarżenia publicznego, chyba, że zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej.

Dokonując oszustw przestępcy posługują się różnymi metodami mającymi uwiarygodnić ich, jako członków rodziny osób pokrzywdzonych.  Proceder rozpoczyna się od rozmowy telefonicznej z ofiarą. Oszuści często posługują się książkami telefonicznymi,  wybierając imiona najczęściej występujące u osób starszych. Następnie dzwonią na wybrany numer i prowadzą rozmowę w taki sposób, by oszukiwana osoba uwierzyła, że rozmawia z bliskim ze swojej rodziny.

Proceder oszustwa metodą „na wnuczka” skupia się na wywieraniu presji psychologicznej i szantażu emocjonalnym, dzięki którym potencjalna ofiara szybko przekaże pieniądze. Dodatkowo, wykonywanie wielu połączeń telefonicznych w krótkich odstępach czasu ma utrudnić kontakt z prawdziwymi członkami rodziny.

Według danych statystycznych Komendy Głównej Policji, ofiarami przestępstw metodą „na wnuczka” są osoby w wieku od 50 do 97 lat. Niemniej jednak aż 60% dotyczy osób, które ukończyły 70 lat.

Przestępczość w zakresie oszustw popełnionych metodą „na wnuczka” na terenie województwa podlaskiego prezentuje tabela nr 1.

Tabela nr 1 Statystyka przestępczości na terenie województwa podlaskiego.

Źródło: Dane statystyczne z krajowego Systemu Informacji Policyjnej z dnia 1 lutego 2021 roku.

Przedstawione powyżej dane obrazują statystykę popełnionych oszustw na przestrzeni ostatnich trzech lat. Wynika z nich, iż przestępczość w tym zakresie rośnie. Analiza lat 2018 i 2019 pokazuje ponad dwukrotny wzrost dokonanych oszustw oraz dwukrotny wzrost poniesionych strat. Natomiast rok 2020 przyniósł nieznaczny spadek liczby przestępstw w stosunku do roku poprzedniego, lecz straty poniesione przez ofiary wzrosły do  ponad 2 mln złotych.

Z policyjnych statystyk wynika, iż w województwie podlaskim już w 2008 roku dokonano 9 przestępstw tego rodzaju, a na przestrzeni minionych lat liczba ich wzrosła prawie czterokrotnie (2020 rok).

Analiza danych dotyczących oszustw popełnianych metodą „na wnuczka” wykazuje tendencję wzrostową. Oznacza to, że co roku wiele osób starszych narażonych zostaje na utratę swoich oszczędności.

Kolejne zagrożenie, na które narażeni są seniorzy stanowią zaginięcia. Z uwagi na stan psychofizyczny i zmiany związane z procesami starzenia, seniorzy powyżej 60 roku życia to osoby szczególnie podatne na różnego rodzaju wypadki i sytuacje zagrażające ich życiu czy zdrowiu. Należy jednak pamiętać, że zaginięcie starszej osoby wiąże się z wyższym ryzykiem utraty życia lub zdrowia, niż w przypadku osób dużo młodszych w sile wieku.

Wśród najczęstszych przyczyn zaginięć osób w wieku senioralnym wymienić należy chorobę psychiczną, oddalenie z DPS bądź ze szpitala, świadome zerwanie ze środowiskiem, a także nieporozumienie rodzinne. Duża część zaginięć związana jest z sezonem grzybobrania. Seniorzy wychodząc do lasu,  nie są odpowiednio przygotowani i zabezpieczeni: nie zabierają ze sobą telefonu komórkowego, niejednokrotnie nie powiadamiają o swoim wyjściu innych domowników, często zapominają o zabraniu wody.

4. Cele programu:

Cel główny:

Podniesienie poziomu szeroko rozumianego bezpieczeństwa seniorów poprzez ich edukację w zakresie zagrożeń występujących w starszym wieku oraz przestępstw popełnianych na ich szkodę.

Cele szczegółowe:

1. Zwiększenie świadomości odbiorców programu w zakresie bezpieczeństwa związanego z oszustwami oraz zapoznanie z istotą przestępstw na szkodę seniorów, poprzez przedstawienie form i metod działania sprawców.
2. Spowodowanie właściwej reakcji odbiorców programu w sytuacji usiłowania dokonania przestępstwa na ich osobie bądź na osobach bliskich.
3. Zwiększenie poziomu wiedzy rodziny/opiekunów osób starszych w zakresie występujących na ich szkodę zagrożeń, w tym zaginięć, oszustw wyłudzania pieniędzy lub kosztowności od seniorów.
4. Kreowanie postaw społecznych sprzyjających zapobieganiu zaginięciom osób starszych oraz oszustwom popełnianym na ich szkodę.
5. Przeprowadzenie szkoleń adresowanych do pracowników banków i innych instytucji finansowych z terenu województwa podlaskiego.