KARTY Z HISTORII - KOMENDA OKRĘGOWA POLICJI PAŃSTWOWEJ W BIAŁYMSTOKU 1919-1939
Karty z historii będą ukazywały się na stronie internetowej Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku przez cały rok, 24 dnia każdego miesiąca. Dziś, prezentujemy Komendę Okręgową Policji Państwowej w Białymstoku w latach 1919-1939. Cykl zakończymy 24 lipca 2019 r., w setną rocznicę powstania Policji Państwowej.
Na mocy przepisów prawnych całością pracy policyjnej na obszarze państwa polskiego kierowała odgórnie Komenda Główna PP z siedzibą w Warszawie. Jej rozkazom podporządkowana była terenowa infrastruktura organizacyjna w postaci kilkunastu okręgów policyjnych. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) na czele okręgu stał zawsze komendant okręgowy, który z dniem objęcia stanowiska służbowego odpowiedzialny był przed wojewodą za stan bezpieczeństwa publicznego na obszarze okręgu (województwa). W zakresie spraw związanych z organizacją, wyszkoleniem, zaopatrzeniem i uzupełnieniem policji w okręgu podlegał Komendzie Głównej PP. Jako terenowy zwierzchnik nadzorować musiał również pracę podległej sobie komendy okręgowej PP, która obok typowych dla siebie czynności administracyjno-gospodarczych zajmowała się ponadto inspekcją mniejszych jednostek policyjnych tj. komend powiatowych, komisariatów miejskich czy posterunków gminnych, kolejowych i rzecznych. Rozkazom komendanta okręgowego PP podlegały również inne okręgowe instytucje policyjne: Okręgowy Urząd Śledczy (zajmujący się walką z przestępczością kryminalną), ekspozytury i agentury Defensywy Policyjnej (powołane do walki z przestępczością antypaństwową), Rezerwa Okręgowa PP (piesza i konna, od 1937 r. Kompania „I” Rezerwy Policyjnej) oraz Szkoła Okręgowa PP dla niższych funkcjonariuszy (przodowników i posterunkowych). W razie nieobecności komendanta jego obowiązki służbowe przejmował wyznaczony do tego zastępca, załatwiający w jego imieniu zaistniałe problemy organizacyjno-szkoleniowe.
W myśl przepisów organizacyjnych komendy okręgowe PP zakładano zawsze w miejscu siedzib terenowych władz administracyjnych II instancji. Strukturalnie każda z nich dzieliła się początkowo na dwa działy organizacyjne. W skład Działu I Administracyjnego wchodziły trzy referaty: kancelaria, referat administracyjny i osobowy. Funkcjonariusze i urzędnicy tego działu załatwiali wszystkie sprawy mające związek z ogólną korespondencją, bezpieczeństwem publicznym i administracją państwową. Ich kompetencjom podlegały wszelkie sprawy służbowe, osobowe i dyscyplinarne. Prowadzeniem administracji gospodarczej, rachunkowości budżetowej komendy okręgowej PP czy wprowadzaniem w życie rozlicznych przepisów gospodarczych zajmował się Dział II Gospodarczy. Organizacyjnie dzielił się on na cztery referaty: gospodarczy, magazyn, buchalterię i kasę. W takim kształcie organizacyjnym komenda okręgowa PP funkcjonowała przez kilka lat. Na początku lat dwudziestych wydzielono dodatkowo w jej strukturze Dział III Inspekcyjny, którego wyżsi funkcjonariusze zajmowali się kontrolą stanu służby policyjnej w komendach powiatowych, komisariatach i posterunkach PP danego okręgu.
Częściową reorganizację komend okręgowych PP przyniosło rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 grudnia 1924 r. Wobec zniesienia istniejących dotąd komend okręgowych PP z dniem 10 marca 1925 r. powołano w ich miejsce nowe pod nazwą komend wojewódzkich PP. Ich pracą kierować mieli komendanci wojewódzcy, którzy w zakresie zaopatrzenia, wyszkolenia, uzbrojenia, dyscypliny i uzupełnień podlegali nadal Komendzie Głównej PP, a w sprawach bezpieczeństwa publicznego na terenie województwa naczelnikom władz II instancji. Jednocześnie zlikwidowano stanowisko stałego zastępcy komendanta okręgowego.
W urzędowej korespondencji między terenowymi jednostkami policyjnymi jeszcze przez pewien czas można było używać stosownych wcześniej nazw i numerów okręgów. Istotną zmianą wewnętrznego ustroju komend wojewódzkich PP było skasowanie trzech samodzielnych działów komend okręgowych i przekwalifikowanie ich w bardziej specjalistyczne referaty. Do wybuchu II wojny światowej nie przeprowadzano w komendach wojewódzkich PP większych reorganizacji strukturalnych. Ich urzędowa działalność koncentrowała się nadal w trzech najważniejszych referatach: I administracyjnym, II gospodarczym i III wojskowym. Kierownikami takich jednostek zostawali najczęściej oficerowie PP w stopniu komisarza, podkomisarza bądź aspiranta.
Utworzenie województwa z siedzibą w Białymstoku dało formalne podstawy do powołania przez Komendanta Głównego PP w dniu 20 sierpnia 1919 r. V białostockiego okręgu PP. Na mocy ustawy sejmowej o podziale terytorialnym ziem b. Królestwa Polskiego w jego skład weszło początkowo 12 powiatów: augustowski, białostocki, bielski, kolneński, łomżyński, ostrowski, ostrołęcki, sejneński, suwalski, sokólski, szczuczyński i wysoko-mazowiecki. W lutym 1921 r. do istniejącego stanu przyłączono dodatkowo powiaty: białowieski, grodzieński i wołkowyski. Tak ukształtowany podział ziem województwa białostockiego nie utrzymał się jednak zbyt długo. W ramach oszczędności budżetowych i przesunięć administracyjnych granic niektórych powiatów likwidacji uległy kolejno starostwa, a wraz z nimi i powiatowe komendy policyjne: w Białowieży (1922 r.), Sejnach (1925 r.) i Kolnie (1931 r.). Z dniem 1 kwietnia 1939 r. trzy najbardziej wysunięte na zachód powiaty (łomżyński, ostrowski i ostrołęcki) wydzielone zostały z obszaru województwa białostockiego i włączone do województwa warszawskiego. Od tego momentu urzędy policyjne tych ziem podporządkowane zostały komendantowi wojewódzkiemu I okręgu PP. Na dzień 1 IX 1939 r. rozkazom komendanta wojewódzkiego PP w Białymstoku podlegało 9 komend powiatowych PP, 7 komisariatów miejskich i ponad 130 posterunków gminnych i kolejowych.
W latach 1919-1939 Komenda Okręgowa/Wojewódzka PP w Białymstoku miała swą stałą siedzibę przy ul. Warszawskiej 50 (od 1934 r. ul. Pierackiego 50). W okresie dwudziestolecia międzywojennego funkcję komendanta okręgowego (od 1925 r. komendanta wojewódzkiego) białostockiej PP pełniło łącznie dziesięć osób. W chronologicznym wykazie byli nimi:
1. inspektor dr Henryk Jasieński (1919-1920)
2. inspektor Franciszek ks. Radziwiłł (1920-1921)
3. inspektor Witold Filimowski (1921-1923)
4. podinspektor Stefan Chluski (1923-1926)
5. podinspektor Aleksander Roszkowski (1926 r.)
6. inspektor Henryk Charlemagne (1926-1931)
7. inspektor Władysław Łoziński (1931-1934)
8. inspektor Edmund Czyniowski (1934-1937)
9. podinspektor Roman Sztaba (1937-1939)
10. podinspektor Kazimierz Ziołowski (1939)
