SŁUŻBA ŚLEDCZA PP WOJ. BIAŁOSTOCKIEGO 1919-1939 - Aktualności - Policja Podlaska

Zwalczaniem przestępczości o charakterze kryminalnym na terenie woj. białostockiego zajmowały się specjalnie powoływane do tego typu działań instytucje śledcze. Przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego przeszły one szereg zmian i udoskonaleń, mających przynieść jeden ostateczny cel, jakim było stworzenie efektywnie działającego aparatu ścigania. Z chwilą ulokowania w Białymstoku siedziby komendy okręgowej PP w ramach jej struktur utworzono okręgowy urząd śledczy, który w myśl przepisów prawnych koordynować miał pracą dochodzeniową policji na terenie całego okręgu. Jego naczelnik nie miał unormowanego miejsca służbowego i w komendzie okręgu pełnił referenta komendanta okręgowego w sprawach natury kryminalnej. Odgórnie kierować miał za to pracą terenowych jednostek w postaci ekspozytur policji śledczej II, III i IV rzędu. Prowadzone prace organizacyjne przerwała na ponad miesiąc krótkotrwała okupacja Białostocczyzny przez bolszewicką Armię Czerwoną (sierpień 1920 r.). Po powrocie jednostek policji na jej teren we wrześniu 1920 r. budowę struktur i tworzenie nowych siatek policyjnych wywiadowców rozpoczęto ponownie od podstaw. Dla potrzeb walki z licznymi przypadkami kradzieży na stacjach kolei państwowej utworzono nawet specjalną brygadę lotną policji śledczej, podporządkowaną służbowo kierownikowi V Komisariatu PP w Białymstoku. Etatowo składała się ona z kierownika, 5 wywiadowców i kilku funkcjonariuszy służby mundurowej. Po pewnym czasie jednostka ta uległa jednak rozwiązaniu.

W połowie 1921 r. dotychczasowe struktury białostockiej policji śledczej zostały zreorganizowane na nowo. Na mocy rozporządzenia Komendy Głównej PP z 30 czerwca 1921 r. w miejsce zlikwidowanego Okręgowego Urzędu Śledczego w Białymstoku powołano Referat Śledczy. Jego naczelnik kierować miał odtąd odgórnie pracą trzech Central Śledczych, które zastąpiły działające dotąd w terenie ekspozytury policji tego pionu. Według wytycznych miały się one mieścić się przy siedzibach Sądów Okręgowych i dlatego ulokowano je odpowiednio w Białymstoku, Grodnie i Łomży. I Centrala Śledcza w Białymstoku w zakresie dochodzeń i prowadzenia spraw śledczych obejmowała swym zasięgiem obszar powiatu białostockiego, bielskiego, białowieskiego i sokólskiego. II Centrali Śledczej w Grodnie podlegały powiaty: grodzieński, wołkowyski, suwalski, augustowski i sejneński, a III Centrali Śledczej w Łomży powiaty: łomżyński, szczuczyński, kolneński, ostrołęcki, ostrowski i wysoko-mazowiecki. W myśl nowych przepisów kierownicy tych organów służbowo i gospodarczo podporządkowani byli tym komendom powiatowym PP, przy których się mieściły i funkcjonowały.

Tak ustalony kształt organizacyjny policji śledczej okręgu białostockiego nie przetrwał zbyt długo. Rozporządzeniem MSW z 4 stycznia 1922 r. o organizacji urzędów śledczych dotychczasowe struktury poddane zostały kolejnej reorganizacji. Na podstawie nowych przepisów z dniem 1 lipca 1922 r. przy Komendzie Okręgowej PP w Białymstoku utworzono ponownie urząd śledczy. W zakresie czynności służbowych jego personel przeprowadzał dochodzenia w sprawach najbardziej istotnych i ważnych. Dla własnych potrzeb prowadzić miał także kronikę najważniejszych wypadków, statystykę przestępczości i kontrolę protokołów prowadzonych przez siebie spraw. Całościowo ujmowano to potem w miesięcznych i kwartalnych sprawozdaniach lub statystycznych wykazach.

Odgórnie naczelnik Urzędu Śledczego w Białymstoku nadzorował pracę dochodzeniową podporządkowanych mu jednostek terenowych, w których przeprowadzać miał co pewien czas kontrolne inspekcje. Na obszarze okręgu utworzono w ten sposób ekspozytury Urzędu Śledczego w Białymstoku (dla pow. białostockiego, bielskiego i sokólskiego), Grodnie (dla pow. grodzieńskiego, wołkowyskiego, suwalskiego, augustowskiego, sejneńskiego i białowieskiego) i Łomży (dla pow. łomżyńskiego, szczuczyńskiego, kolneńskiego, ostrołęckiego, ostrowskiego i wysoko-mazowieckiego). W zakresie prowadzenia czynności śledczych ulokowane zostały one więc w trzech największych ówcześnie miastach województwa. W sprawach dochodzeń i śledztwa kierownicy ekspozytur zależni byli ponadto od władzy prokuratora, któremu sporządzali systematyczne sprawozdania służbowe dotyczące zapobiegania, ścigania i ujawniania przestępstw natury kryminalnej. Ich obowiązkiem było również koordynowanie pracą najmniejszych jednostek w postaci agentur śledczych, zatrudniających w wyjątkowych przypadkach do 5-ciu odpowiednio przeszkolonych funkcjonariuszy. Dla utrzymania należytego poziomu bezpieczeństwa powołano je przy wszystkich istniejących komendach powiatowych białostockiego okręgu PP. Ustalony na 1925 r. etat niższych funkcjonariuszy służby śledczej woj. białostockiego przewidywał zatrudnienie w jej organach łącznie 71 policjantów (5 st. przodowników, 10 przodowników, 13 st. posterunkowych i 43 posterunkowych).

Gruntowna reforma organizacyjna przeprowadzona przez MSW w latach 1926-1927 zmieniła ostatecznie istniejący stan struktur policji śledczej we wszystkich okręgach. Według nowego rozporządzenia przy niektórych komendach powiatowych i komendach miast wydzielonych powoływane miały być odtąd wyspecjalizowane wydziały śledcze. Głównym zadaniem nowopowstałych jednostek było przede wszystkim zapobieganie przestępstwom i ich urzędowe dochodzenie. W tym zakresie ich pracownicy pozostawali w bezpośredniej zależności od władz sądowych i prokuratorskich, stosując się do odpowiednich przepisów kodeksu postępowania karnego. Formalnie były one częścią składową miejscowej komendy powiatowej przy której zostały utworzone. W drodze służbowej podporządkowane były więc kompetencjom jej komendanta. Na terenie białostockiego okręgu PP takie wydziały powołano początkowo tylko w Białymstoku i Grodnie, a w następnych latach  jeszcze w Łomży ( 1. II. 1931 r.) i Bielsku Podlaskim (26.VIII.1935 r.).

W ramach dalszych zmian strukturalnych przy Komendzie Wojewódzkiej PP w Białymstoku zorganizowano na nowo urząd śledczy. Najważniejszymi czynnościami służbowymi jego naczelnika było instruowanie i koordynacja pracy wydziałów śledczych i innych jednostek policyjnych na terenie województwa w zakresie służby śledczej. Funkcjonariuszy urzędu obowiązywało prowadzenie wszelkich czynności rejestracyjno-pościgowych, a w szczególnych przypadkach zajmowano się również wyjaśnianiem niektórych przestępstw kryminalnych. Służbowo każda jednostka tego typu podporządkowana była komendantowi wojewódzkiemu PP. Odpowiedzialną funkcję naczelnika białostockiej policji kryminalnej w okresie międzywojennym pełnili kolejno: Stanisław Borczyk (1920-1924), Józef Czuszkiewicz (1924-1927), Jan Szafrański (1927-1928), Antoni Łabiak (1928-1936) i Józef Maciejowski (1936-1939).